Waar/wanneer te zien:

8 t/m 17 maart 2024 (m.u.v. zaterdag 16 maart): CBK Zeeland - Middelburg

18 t/m 26 april 2024 (m.u.v. 22, 23 & 24 april): Maritiem Museum - Rotterdam

30 april t/m 12 mei 2024: Schouwburg&Filmtheater Velsen - IJmuiden

21 t/m 23 juni 2024: Triade - Den Helder

1 juli 2024: Keti Koti Festival - Amsterdam

“The great force of history comes from the fact that we carry it within us, are unconsciously controlled by it in many ways, and history is literally present in all that we do.” (James Baldwin, The Price of the Ticket: Collected Nonfiction, 1948-1985).

Kunstproject Armazoen is ontwikkeld naar een concept van Monique Duurvoort (scenario, regie en choreografie) en Afra Jonker (producent Boa Producties). Het project bestaat uit twee delen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn:

1. Dansfilm Armazoen (18-20 min)

2. Vertoning van de dansfilm in een reizende zeecontainer

‘Armazoen’ is de benaming van menselijke handelswaar tijdens de trans-Atlantische slavenhandel. De dansfilm is gebaseerd op een scheepsjournaalfragment van het schip Hof van Zeeland (onderdeel van de Middelburgse Commercie Compagnie, de Zeeuwse tegenhanger van de WIC en VOC) dat tussen 1732 en 1734 haar eerst slavenreis maakte, de driehoeksroute tussen o.a. Vlissingen en Angola en de Caribbean. In dit fragment wordt als bijna nietszeggende aantekening het overboord springen van vijf slaafgemaakte vrouwen beschreven waarbij één de dood vindt. Op basis van deze paar ogenschijnlijk onopvallende zinnen ontwierp choreograaf, scenarioschrijver en regisseur Monique Duurvoort het verhaal van de dansfilm, als ode aan deze vrouwen en de ontelbaren met hen, gesymboliseerd door deze ene vrouw.

Dansfilm Armazoen wordt vertoond in een zeecontainer, waar bezoekers de film zullen ervaren in een nauwe, afgesloten en donkere ruimte. Van 8 maart tot 1 juli 2024 zal de zeecontainer met daarin de dansfilm een nationale route volgen langs verschillende locaties aan de Nederlandse kust: Vlissingen, Rotterdam, IJmuiden, Den Helder en Amsterdam. Vervolgens zal de container tussen 2024 en 2025 de oorspronkelijke driehoeksreisroute van het slavenschip Hof van Zeeland volgen en de volgende locaties aandoen: Vlissingen/Nederland, Luanda/Angola en Willemstad/Curaçao. Daarna reist de zeecontainer door naar Paramaribo/Suriname en New York/VS. Dan keert de zeecontainer terug naar Nederland.

Motivatie Monique Duurvoort 

Wie bepaalt hoe onze geschiedenis geschreven wordt?

Wie bepaalt welke verhalen uit de geschiedenis belangrijk genoeg zijn om verteld te worden?

Wie bepaalt wie, wat en op welke manier de geschiedenis ingeschreven wordt? Wie en wat we onderdeel laten worden van ons historisch archief. Een tastbaar iets dat vormgeeft aan een soms moeilijk te duiden historisch besef dat op haar beurt weer aan de basis ligt van een ongrijpbaar iets als ons maatschappelijk collectief geheugen.

Neem als voorbeeld het verhaal van De Rooswijk. Een VOC schip waar de overheid in 2017 twee miljoen euro beschikbaar voor stelde om er verder onderzoek naar te doen en het deels naar boven te halen. “Omdat we eigenlijk zien dat maritiem erfgoed heel belangrijk is om het verhaal te vertellen over wie we zijn, waar we vandaan komen, wat onze identiteit is, en de Rooswijk...ja... is een soort tijdscapsule die ons terugbrengt in een paar eeuwen terug.” Woorden die toenmalig minister van OC&W uitsprak waarmee zij de noodzaak en legitimiteit benadrukte om de benodigde (financiële) middelen beschikbaar te stellen.

Een mooi, bijzonder en belangrijk genoeg geacht verhaal om aan ons cultureel erfgoed toe te voegen.

Of kiezen we ervoor andere verhalen naar boven te halen?

Met dansfilm Armazoen, onderdeel van Kunstproject Armazoen, hebben we voor dit laatste gekozen. Een ogenschijnlijk onopvallende alinea geschreven in het scheepsjournaal van Hof van Zeeland, een schip dat voer onder de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) en tussen 1732 en 1734 haar allereerste slavenreis tussen Nederland, Angola en Curacao maakte, is het uitgangspunt van deze film geworden.

Als een onopvallende notitie heeft kapitein Jan de Moor het deels kwijt te raken van zijn handelswaar opgeschreven. Als een onopvallende notitie heeft kapitein Jan de Moor de gebeurtenis van het overboord springen van vijf slaaf gemaakte vrouwen waarbij één de dood vond vastgelegd. Zijn geschreven woord en interpretatie van deze gebeurtenis is de manier waarop het onze geschiedenis is ingeschreven.

De film Armazoen is een ode aan deze vijf slaafgemaakte vrouwen gerepresenteerd door deze ene vrouw die de dood vond, en miljoenen met hen. Het is een, wellicht naïeve, poging ons bewust maken van het ontbreken van hun stemmen in ons collective geheugen. Ons historisch besef, dat vormgegeven wordt door zij die bepalen wie en wat wel of niet, door wie en hoe, de geschiedenis worden ingeschreven.

Armazoen is een surrealistische verbeelding van het recht op zeggenschap en zelfbeschikking, de keus om het lot in eigen handen te nemen.

Het is een poging van het op een sober maar poëtische manier in beeld brengen van het doorlopen van een keus die 291 jaar geleden op 8 maart (tegenwoordig tevens Internationale Vrouwendag!) 1733 door deze vijf vrouwen gemaakt werd. Een ode in een poging recht te doen aan hen die als niets meer dan anoniem handelswaar nietszeggend door kapitein Jan de Moor onze geschiedenis zijn ingeschreven.

Een herinterpretatie vanuit het perspectief van deze slaafgemaakte vrouwen in een poging de emotie achter deze gebeurtenis voelbaar te maken op een manier die niet in woorden kunnen worden uitgedrukt.

Motivatie Afra Jonker

De directe aanleiding tot dit project was de vraag of ik mee zou willen werken aan het evenement KUnSTPLAATS in Hoek van Holland dat op 4 en 5 mei in 2013 gehouden zou worden. Het thema was ‘Vrijheid’. In dit jaar werd nationaal ook 150 jaar afschaffing slavernij herdacht. Als er miljoenen mensen eeuwenlang hun vrijheid is ontnomen dan is het wel tijdens en als gevolg van de trans-Atlantische slavernij. ‘Daar wil ik als universeel thema iets mee doen, én met de zee’ was het eerste dat in me opkwam toen ik nadacht over mijn bijdrage. De zee als symbool van vrijheid en beroving daarvan, van eindeloosheid, van verborgen en onbekend leed. En het moest een korte dansfilm worden die zou gaan reizen langs de kust van Nederland. Maar ik wist ook: dit moet ik niet zelf gaan doen, witte vrouw.

Tussen 1999 en 2016 ben ik talloze keren in Suriname geweest door vriendschap, werk en liefde, in die volgorde. Hoe vaker ik er kwam des te witter ik werd. Mijn blik op de (geschiedenis van de) Nederlandse samenleving veranderde in die jaren compleet. En nog steeds word ik regelmatig geconfronteerd met mezelf als deel van ‘White Supremacy’. Het zit diep.

Op zoek naar samenwerking met een zwarte choreografe kwam ik al snel Monique Duurvoort tegen. De ontmoeting met haar was bijzonder. Ik benaderde haar omdat ik dans bij uitstek de kunstdiscipline vond die op mijn gekozen locatie de zee, het thema Vrijheid tot haar recht kon laten komen, en in visuele beweging uitdrukking kon geven aan emoties die de zee bij je oproept. Monique Duurvoort heeft diepe verwantschap met het slavernijverleden. Haar allereerste opzet die ze voor haar choreografie schreef ontroerde mij. Ze gaf op zeer persoonlijk wijze uiting aan het gemis aan dat deel van de geschiedschrijving, dat bewust verborgen is gehouden door witte dominantie. Het verwarde mij. Ze confronteert mij met het verschil tussen hoe ik naar de zee kijk en hoe zij naar de zee kijkt, wat zij mist en ik niet, maar waar ik wel deel van uitmaak, van diezelfde geschiedenis, ik speel een rol in hetzelfde verhaal. Ze laat mij ervaren hoe verschillend we in de geschiedenis en dus in het heden staan, het verschil tussen zwart en wit perspectief.

Het ontroert me weer hoe ze reageert als in 2015 Peter Sijnke, historicus bij het Zeeuws Archief, ons attent maakt op het logboekfragment van het Zeeuwse slavenschip Hof van Zeeland. Ze is aangeslagen door de koele rationele toon en haaks daarop de betekenis van de tekst. Het laat haar niet meer los. Een ogenschijnlijk klein drama, een sprong van vijf vrouwen in zee in de nacht van 8 op 9 maart 1733 voor de kust van Angola, maar het staat voor eeuwenlange onderdrukking en mishandeling van tot slaafgemaakten wat nog steeds doorwerkt in het (institutionele) racisme van nu.

Maar haar reactie is ook choquerend voor mij: waarom voel ik bij lange na niet die heftige emotie die het bij haar wel oproept? Het heeft bij mij echt tijd nodig gehad om ten volle tot mij door te laten dringen wat er eigenlijk in deze tekst staat en de gehele context ervan. Schaam ik me daarvoor? Ja zeker. Maar tegelijkertijd realiseer ik me hoe ongelooflijk belangrijk het dus is om al deze verhalen keer op keer te horen, te vertellen en door te geven. De zee zal na het zien van deze film voor niemand meer hetzelfde voelen. Dit verhaal van de zee is confronterend maar geeft ook kennis en inzicht die ons dichter bij elkaar zal brengen. Deze ervaring wil ik delen met iedereen.